Shoplifters: een keiharde reality check

In dit artikel worden de cinematografische technieken, de stijlfiguren, de camerahoeken of de toon van de film niet geanalyseerd, ook al is dat wat ik het liefste doe. In plaats daarvan zal ik proberen een kijkje te nemen in de meer echte, minder toeristische kant van Japan. Deze film toont Japan in het rauwe. Het maakt de Japanse samenleving niet sensationeel en het probeert niet te passen in een internationale context. Ironisch genoeg is het de eerlijkheid waardoor veel mensen zich daadwerkelijk verhouden tot het verhaal.

Ik wil graag een spoiler alert geven voordat je begint te lezen, want ik verwijs naar enkele sleutelmomenten uit het verhaal.

IMDB beschrijft kort maar bondig de film Shoplifters als “Een familie van kleine boeven [die] een kind opnemen dat ze buiten in de kou vinden.” De film is traag, omdat de nadruk ligt op de relaties tussen de personages. De film verkent de mogelijke superioriteit van de bloedband, om de kijker vervolgens te raken met een sombere oplossing van het conflict. Uiteindelijk kijkt iedereen voor zichzelf uit en blijft de kijker nadenken: Was een deel van hun band echt? Als de volwassenen zich op de borst kloppen, dan laat dat de kinderen hun eerste reality check doen: de dingen duren niet eeuwig en de mensen, zelfs de mensen die het dichtst bij je staan, kunnen alle verwachtingen schromelijk teleurstellen. Voor ons als westers publiek is het een zeer goede les over de kortstondigheid van relaties.

Shoplifters stelt ons een soort van Frankenstein familie voor (op de manier van het zogezegde Frankenfood). Net zoals het monster van Frankenstein is gemaakt van onderdelen die aan overleden mensen toebehoorden, bestaat hun familie uit mensen die deel uitmaakten van andere disfunctionele families. De film begint met het presenteren van hun moreel corrupte levensonderhoud aan de kijker. We zien een paar minuten in het verhaal en zien dat het hoofdkoppel een meisje die het ijskoud heeft uit haar geestelijk en lichamelijk mishandelde familie neemt en haar in hun groep integreert. De film laat zien hoe de handel in stelen wordt doorgegeven van vader/moeder op zoon op zusje. We zien een hartverwarmende relatie tussen een grootmoeder en een kleindochter. Tot op zekere hoogte wordt ieders reden voor zijn of haar woonsituatie gegeven. Ze zijn allemaal onrecht aangedaan door de maatschappij. We leven mee met alle leden, want ze zijn net als ieder van ons. Het verschil is dat het leven hen vreselijke kaarten heeft gegeven.

Aan het einde van de film leren we dat de volwassenen de kinderen onder hun hoede hebben genomen van onvervulde, maar verder beter gesitueerde gezinnen. Maar zelfs dit is niet helemaal waar. De kijker blijft achter met veel onbeantwoorde vragen en veel leemten die hij moet opvullen.

Het geeft ons een moeilijk dilemma. We hebben de relatie tussen de leden gezien. Het is echt en bovenal gezond, maar hoe kunnen we dit rechtvaardigen boven het stelen? Zijn het echt verachtelijke daden of is dit alleen maar het effect van armoede? En kan armoede rechtvaardigen dat je oma in de achtertuin wordt begraven nadat ze aan een natuurlijke dood is overleden, alleen maar om haar huis en pensioen te kunnen behouden? Maar als het alternatief op straat wordt gegooid met nergens heen te gaan en twee kleine kinderen, is het dan echt zo erg? Het gezin leeft in een meedogenloze maatschappij die hen geen kans geeft om te vechten en hen naar een moreel corrupt leven duwt.

Over het geheel genomen beveel ik deze film van harte aan. Het duwt de kijker uit de comfortzone en laat hen hopelijk nadenken over het feit dat de wereld waarin we leven zich in een grijs gebied bevindt. Er zijn blinde vlekken waar we niet mee om weten te gaan, maar dit is een goed punt om erover na te gaan denken.